Klimaatdralers? Het risico van risicomijdend gedrag

Blog uit de serie 'Energie-eyeopeners', geschreven door lector Jeike Wallinga

Klimaatverandering gaat in zo’n razend tempo dat klimaatactie nu noodzakelijk is. Dat stelt het IPCC-rapport van augustus 2021 luid en duidelijk vast. Kortom, een wake-upcall voor iedereen die nog niet wakker was.

Alarmerende hoofdredactionele stukken in kranten volgden. Enkele reacties: ‘Dit is zeer zorgelijk.’ Met daarbij in de kantlijn: ‘Dit biedt ook kansen voor de economie’. Oké, we zijn dus even wakker! Of gaan we toch weer snel over tot de orde van de dag? Diezelfde kranten staan immers bomvol met advertenties voor niet-duurzame vliegvakanties, want ‘eindelijk kan het weer’.

Wint de gewoonte het van de broodnodige verandering?

En zie daar dus het echte probleem. In ons dagelijks leven geraakt de klimaatcrisis al snel weer op de achtergrond. Allerlei economische afwegingen en ons persoonlijk comfort rukken al snel weer op de voorgrond en uiteindelijk wint de gewoonte het dus van verandering én van het gevoel van urgentie daartoe! En zijn we – met andere woorden – met z’n allen risicomijdend op de korte termijn.

Risicomijdend gedrag, een enorm risico

Maar juist bij de aanpak van de klimaatcrisis vormt dit risicomijdend gedrag een enorm risico. Waarom? Dat leg ik graag uit.

Elk jaar langer treuzelen met het substantieel reduceren van de uitstoot betekent namelijk dat we aan het eind van de geplande rit eerder klaar moeten zijn. Want zowel aan de voorkant als aan de achterkant gaat er een jaar af van de tijd die we hebben om de uitstoot naar 0°C terug te brengen. Door een jaar te dralen hebben we dus in totaal 2 jaar korter de tijd. Om de opwarming te beperken tot 1,5°C hebben we (volgens het IPCC-rapport van augustus) nu nog maar circa 14 jaar om tot nul-uitstoot van broeikasgassen te komen. In 2035 dus! Reken maar eens uit hoe oud jij dan bent en hoe groot de kans is dat jij zelf met allerlei klimaatveranderingen te maken krijgt – als we niks doen dus!

Eén jaar later starten, is twee jaar korter. Hoezo?

Omdat CO2 en andere broeikasgassen die we uitstoten als een dekentje om de aarde blijven hangen en omdat de dikte van die deken bepaalt hoe warm het is op aarde, kun je een temperatuurstijging op aarde omrekenen naar een hoeveelheid uitgestoten broeikasgas. Er is als het ware een budget van broeikasgassen: meer mag je niet uitstoten, want dan wordt de temperatuurstijging groter dan afgesproken. Omdat al die broeikasgassen lang in de lucht blijven, maakt het niet uit in welk jaar die uitstoot plaatsvindt. Vergelijk het maar met een portemonnee voor de komende 14 jaar. Als je in het eerste jaar meer ‘uitgeeft’ dan ben je het laatste jaar ‘blut’. En heb je 2 jaar minder de tijd om het pad van ‘te veel uitgegeven’ naar ‘rondkomen’ met hetzelfde budget nog te bewandelen.

Vertrouwde (bouw)grond verlaten

Een voorbeeld: de mogelijkheden die er nu al zijn om nieuwbouw zeer energiezuinig – belangrijk om straks de CO2-uitstoot te kunnen reduceren – en tegelijkertijd kosteneffectief te maken, worden nog maar mondjesmaat benut. De wettelijke normen voor het nu nog toegestane energiegebruik van nieuwbouw liggen veel hoger dan wat je met beschikbare materialen, ontwerp- en bouwmethodes kunt bereiken. Hier moeten we dus een tandje bijzetten én zo risicovol is dat niet: want integraal zijn de kosten voor zo’n écht energiezuinig gebouw (inclusief het gebruik) zelfs lager dan voor klassieke nieuwbouw die net aan de norm voldoet. Door aan de bekende aanpak, werkwijze en samenwerking vast te blijven houden met af en toe kleine verbeteringen, kun je misschien elk jaar een stapje de goede kant op zetten. Maar er kan en moet zoveel meer. Je zult dus die vertrouwde (bouw)grond onder je voeten moeten verlaten om écht bij te dragen aan die duurzame toekomst.

Geen verandering is klimaatverandering

Nemen we het IPCC-scenario serieus, dan hebben we domweg geen tijd meer om ons aan het oude vertrouwde vast te houden. De risico’s die we nu op korte termijn mijden, zullen als een boemerang terugkaatsen en dan zijn wij én het klimaat de grootste verliezers. We kunnen niet anders dan kiezen voor verandering. Dat betekent dat we de vertrouwde aanpak moeten loslaten om nu – welbewust – over te stappen op nieuwe methodieken die zich bewezen hebben. Alleen dan wordt duurzaamheid meer dan een holle frase en gaan we over tot échte actie. En alleen dan zetten we de nodige stappen die het echte risico, namelijk ontwrichtende klimaatveranderingen, tegen kunnen gaan.

Durven is doen

We kunnen meerdere wegen inslaan. Bij middle-of-the-road kiezen we dus voor het vermijden van de risico’s op de korte termijn, maar juist voor langetermijnrisico’s voor het klimaat. Kiezen we voor ambitieus en duurzaam, dan kiezen we ervoor om juist op de lange termijn risicomijdend te zijn. Wat betreft dit laatste zijn er genoeg koplopers die hun kennis en kunde graag delen en inzetten. De stap om oud en vertrouwd los te laten is wellicht spannend. Eraan blijven vasthouden betekent nog méér klimaatverandering. En dat is niet een beetje spannend, dat is simpelweg een horrorscenario!