Er valt iets te kiezen … in de energietransitie!

Blog uit de serie 'Energie-eyeopeners', geschreven door lector Jeike Wallinga

Verkiezingen. Alle stemgerechtigde Nederlanders mogen weer laten weten welke partij zij het toevertrouwen om straks hun belangen te behartigen in de Tweede Kamer. Voor de komende 4 jaar. Maar welke belangen spelen er als je nadenkt over de energietransitie? De effecten van de wereldwijde CO2-uitstoot op het klimaat zijn – als we niets doen – de rest van deze eeuw voelbaar. Flink wat langer dan de volgende Tweede Kamerverkiezingen dus. 

De aandacht voor energietransitie neemt toe. De wereldwijde CO2-uitstoot ook. Want die is in december 2020 alweer een stukje hoger dan in diezelfde maand in 2019. Zo constateerde bijvoorbeeld het internationale Energie Agentschap (IAE)(opent in nieuw tabblad) onlangs. Tijd dus om met de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht eens te kijken naar wat belangrijk is én naar wat werkt – als je een grote verandering en opgave, zoals de energietransitie in Nederland, wilt gaan versnellen.

Belangrijk – belangrijker – belangrijkst

Om met de deur in huis te vallen, de allereerste vraag is direct een gewetensvraag: wat is belangrijk? Vind je welvaart belangrijk – platgezegd: economische voorspoed? Of juist welzijn – platgezegd: je goed voelen? Kijk je daarbij naar jezelf en je naasten, naar alle Nederlanders óf naar de hele wereldbevolking? En richt je je alleen – want dan zijn er weer verkiezingen – op de komende 4 jaar? Of denk je er ook over na hoe deze kabinetsperiode bijdraagt aan welzijn of welvaart over 30 jaar? Als we het hebben over energietransitie dan is juist die lange termijn van belang. En daar zien we dat verdere groei van het huidige economische systeem én een duidelijke afname van CO2-uitstoot – ons welzijn in de toekomst! – niet te combineren vallen. 

Een les uit de vorige eeuw

Om de tweede vraag te beantwoorden – wat werkt er als je grote verandering nodig hebt? – grijp ik terug op het werk van Donella Meadows(opent in nieuw tabblad) , dat zij eind vorige eeuw schreef. In stijl met verkiezingslijstjes maakte zij een ranglijst: van systeeminterventies die effectief en juist minder effectief zijn. Kortom, wat werkt goed en wat is minder effectief als je echt iets wilt veranderen?

Onderaan: je druk maken om ‘niets’

Onderaan de lijst van Meadows – dus beperkt effect – staan dingen waar je volgens haar heel druk mee kunt zijn, maar die uiteindelijk geen echte verandering in gang zetten. Opvallend is dat het die dingen zijn waar we (te) veel over discussiëren en waarover politieke partijen elkaar vaak in de haren vliegen. Ik noem er een paar: verhogen of verlagen van belastingen, subsidies en het aanscherpen van normen. Deze worden op de voet gevolgd door andere ineffectieve interventies: (geld)buffers en discussies over (bestaande) infrastructuur. Ineffectief om aan te draaien, omdat zo’n infrastructuur heel lang meegaat. Je verankert als het ware het huidige systeem erin. Opgeteld schat ik in dat we hier met z’n allen wel het drukst mee zijn.

Dé verandertoppers

Voor echte verandering gaan we naar de top twee van Meadows: een verandering van het denkkader én het besef dat dat kader ook nog eens flexibel moet zijn voor een optimale veranderkracht. Dat laatste staat als allerhoogste genoteerd op Meadows lijstje. In gewone mensentaal zegt Donella Meadows wat Albert Einstein ook zegt: we kunnen het probleem niet oplossen met dezelfde denkwijze die het probleem in eerste instantie ooit heeft veroorzaakt!

Rijke(re) CO2-uitstoot

Maar nu nog even terug naar de eerdere gewetensvraag over welzijn of welvaart. Wat betreft welvaart: de CO2-uitstoot van het rijkste deel van de mensheid is onevenredig groot. En het grootste deel van de Nederlanders hoort toch bij dat rijkste deel. We hebben dus niet alleen een verantwoordelijkheid naar de volgende generaties, maar ook naar de rest van de wereld. En, er zijn genoeg voorbeelden waaruit blijkt dat je geluk niet gekoppeld is aan je CO2-uitstoot.

Grens aan groei

De vraag die ik dus stel vanuit het perspectief van een lector Energietransitie: is de constante economische groei niet een belangrijk onderdeel van de denkwijze die tot een onvoorstelbaar hoge en onverantwoorde uitstoot van CO2 heeft geleid? Voor mij is die vraag in het stemhokje leidend: bij een keuze voor welzijn op lange termijn past geen klassieke economische groei. 

Succes met stemmen en het maken van je eigen afwegingen!