Veilig online leven, hoe doe je dat?

In Nederland zijn er 2,5 miljoen laaggeletterden en bijna een half miljoen jeugdigen met een verstandelijke beperking. ‘Ook zij gebruiken het internet volop, maar lopen vaak tegen problemen aan: van fake news tot oplichterij en kinderlokken’, aldus lector Peter Nikken. De app Nep Echt! van het lectoraat Jeugd & Media van hogeschool Windesheim moet deze jongeren helpen om een zelfstandiger én veiliger online leven te leiden.

Problematiek

Elk kind moet veilig, gezond en kansrijk kunnen opgroeien in de digitale samenleving. Het lectoraat Jeugd & Media bevordert daarom mediawijsheid onder jongeren en de volwassenen die hen helpen opgroeien. ‘Maar juist jongeren met een verstandelijke beperking hebben daarbij extra aandacht nodig’, merkten de onderzoekers van het lectoraat op in gesprekken met deze jongeren en hun begeleiders. ‘Deze jongeren worden bijvoorbeeld vaker opgelicht via Marktplaats. Ook worden ze gebruikt als geldezel: waarbij ze hun rekening tijdelijk uitlenen voor een beloning van 100 euro, die natuurlijk nooit komt. En afspraakjes die onschuldig lijken, blijken dat soms niet te zijn: dat loopt uiteen van dates die er anders uitzien dan online voorgespiegeld tot kinderlokkers.’

Helaas kunnen begeleiders er niet altijd bij zijn om dit soort situaties te voorkomen. ‘En als het misgaat, dan is de reactie van begeleiders regelmatig om de telefoon in te nemen. Maar dat helpt jongeren uiteindelijk niet om beter te leren hoe ze wel veilig op het internet kunnen navigeren. Bovendien zijn ze dan hun hele telefoon kwijt, die ze ook voor andere zaken nodig hebben. Veel jongeren vinden het lastig om steun te vragen, deels vanwege de angst om hun telefoon kwijt te raken en deels omdat ze van hun begeleiders lang niet altijd passend advies krijgen; bijvoorbeeld omdat die zelf geen sociale media gebruiken of minder mediawijs zijn.’

Doel

Aangezien begeleiders niet altijd met iedereen op hun smartphone mee kunnen kijken, kwamen de jongeren zelf met het idee voor een app die hen kan helpen. ‘Samen met jongeren met een licht verstandelijke beperking bij Frion en Triade Vitree, hun begeleiders én met studenten Social Work en HBO-ICT van hogeschool Windesheim ontwierpen we als lectoraat een app die jongeren met een licht verstandelijke beperking kunnen gaan gebruiken om het verschil te ontdekken tussen betrouwbare en onbetrouwbare informatie.’

Met deze app, gefinancierd vanuit het fonds van FNO GeestKracht, kunnen jongeren met een licht verstandelijke beperking meedoen op het internet net zoals iedereen. ‘Zo wordt het internet voor hen inclusiever, veiliger én leuker. De jongeren worden zelfredzamer, want ze hebben niet altijd de hulp nodig van begeleiders. Tegelijkertijd krijgen ze wel de ruimte om het internet af te struinen, want er komt geen kinderslot op de telefoon waardoor ze bepaalde sites niet meer kunnen bezoeken. Je kunt de app eigenlijk zien als ‘iemand’ die even met je meekijkt en adviezen geeft’, zo vertelt de lector verder.

‘Maar de app moedigt jongeren ook aan om extra hulp te zoeken en maakt via adviezen en tips heel duidelijk waar en wanneer je iemand om hulp kunt of moet vragen.’ Zo helpt de app het gesprek op gang te brengen. Product De platforms waar de jongeren ondersteuning mee kunnen krijgen, zijn online plekken waar ze contact kunnen hebben met anderen en informatie kunnen inwinnen. Dit zijn de platforms waar Nep Echt! nu al ondersteuning voor biedt:

• Berichten
• Chrome
• Discord
• Facebook
• Instagram
• Mail
• Marktplaats
• Messenger
• Nieuws
• Omegle
• Safari
• Snapchat
• Telefoon
• TikTok
• Tinder
• Vinted
• Webshop
• WhatsApp

De jongeren openen de app of website en kunnen daar het platform selecteren waar ze meer informatie over willen hebben. Zo kiezen ze een icoon en beantwoorden ze een aantal vragen. Bij Marktplaats wordt er bijvoorbeeld gevraagd of ze iets willen kopen of verkopen. Als ze iets willen kopen, krijgen ze, onder andere, de vraag of het product goed te zien is op de foto(‘s) en de vraag of de verkoper goed is beoordeeld. Afhankelijk van de antwoorden, geeft de app een advies over wat de jongere het beste kan doen en waar hij of zij terechtkan voor meer informatie.

Doelgroep

Er is al veel onderzoek naar en mediahulp voor reguliere gezinnen en jeugd. Daarom richt het lectoraat Jeugd & Media zich via praktijkgericht onderzoek in veel gevallen specifiek op kwetsbare gezinnen en kinderen. ‘Want juist zij kunnen ondersteuning heel goed gebruiken.’ Daarom zijn jongeren met een licht verstandelijke beperking of met laaggeletterdheid de primaire doelgroep van deze app. ‘Ik vind dat iedereen mee moet kunnen doen met media, ook mensen met een beperking’, aldus de lector. ‘En er is al een groep jongeren die de app heeft getest. Ze zijn ontzettend enthousiast!’

Ook begeleiders van deze jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking of met laaggeletterdheid kunnen deze app goed gebruiken. ‘Er zijn wel 2,5 miljoen laaggeletterden en ruim 1 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking in Nederland! Bovendien denk ik dat ook andere bevolkingsgroepen baat kunnen hebben bij deze app, zoals senioren en middelbare scholieren, bijvoorbeeld als onderdeel van mediawijsheidslessen.’

De toekomst

Het lectoraat zit nu al te broeden op een nieuwe versie van de app. ‘Het lijkt me mooi om de mogelijkheid in te bouwen dat de app op de achtergrond draait en automatisch controleert of een platform of persoon betrouwbaar is of niet.’

Daarnaast werkt het lectoraat aan virtuele escaperooms. Het lectoraat heeft bijvoorbeeld al de LVB Media Experience(opent in nieuw tabblad) ontwikkeld. ‘Hiermee kunnen zorgprofessionals en ontwikkelaars ervaren hoe het is om als persoon met een licht verstandelijke beperking het internet te gebruiken. Ze krijgen de opdracht om een fictief account aan te maken. Maar tegelijkertijd worden er hindernissen op hun weg gelegd. Dezelfde soort hindernissen als de hobbels waar mensen met een licht verstandelijke beperking dagelijks tegenaan lopen. Hierdoor wordt het heel lastig om de opdracht uit te voeren’, aldus lector Peter Nikken. Door deze ervaring leren zorgprofessionals en ontwikkelaars hoe ze mensen met een licht verstandelijke beperking goed kunnen begeleiden. ‘Door inclusief te ontwerpen, maak je online ervaringen zo helder en duidelijk mogelijk. Daar heeft uiteindelijk iedereen baat bij.’ Meer info over het lectoraat Jeugd & Media.

Vanaf 21 februari, tijdens het Wanna Media!-event van het lectoraat Jeugd & Media, is de app Nep Echt! beschikbaar op de App Store (Apple) en de Play Store (Android).

De app is samen ontwikkeld met onze partners Frion en Triade Vitree en mogelijk gemaakt dankzij FNO GeestKracht. Het programma GeestKracht van FNO (opent in nieuw tabblad)wil dat elke jongvolwassene (16-35 jaar) zichzelf kan zijn en ook met een psychische kwetsbaarheid krachtig kan (blijven) meedoen in de maatschappij. GeestKracht richt zich op preventie van het ontstaan van psychische problemen, op het beperken van de praktische gevolgen ervan en op het bevorderen van maatschappelijke participatie.