Nieuwe methode voor het omgaan met culturele diversiteit in de zorg

Hoe anders is de ander? Is kennis over andere culturen essentieel voor zorgprofessionals? Onderzoeker Gözde Duran, van het lectoraat Goed Leven met Dementie, ontwikkelde tijdens haar promotieonderzoek (Windesheim en Vrije Universiteit Amsterdam) de 'Goed Gesprek Methode’ om zorgprofessionals te ondersteunen in hun werk met mensen met een migratieachtergrond. Deze methode helpt zorgprofessionals te begrijpen hoe het (in)formele netwerk eruitziet van de cliënt. Daarnaast ondersteunt het de professional om culturele en/of religieuze aspecten in het leven van de persoon beter te begrijpen. 

Gözde: “Cultuur is niet iets exclusiefs voor mensen met een migratieachtergrond, al wordt dit verband vaak snel gelegd. Iedereen draagt een cultuur en/of religie bij zich. En uit zich dat, bewust of onbewust op verschillende manieren. Je kunt wel algemene dingen over de cultuur van een ander leren, maar niemand leeft een cultuur op dezelfde manier. Ieder persoon is daarin verschillend. Dus het beste is om zelf in gesprek te gaan met iemand om erachter te komen wat zij belangrijk vinden in hun cultuur en religie. Zo kun je als professional de zorg zo afstemmen dat het bij je cliënt past.” 

Geen feitelijke kennis, maar vaardigheden 

Gözde begon aan haar promotieonderzoek door te inventariseren waar de behoefte was vanuit de praktijk, zowel bij de mantelzorgers van mensen met dementie en een migratieachtergrond als de professionals. “Mantelzorgers gaven aan dat het belangrijk is dat professionals een open, nieuwsgierige houding hebben en durven te vragen naar cultuur en religie. Zij zijn bereid om daarover veel te vertellen, maar dan moet de professional daar wel open voor staan. Vervolgens heb ik aan zorgprofessionals gevraagd wat zij nodig hebben om mensen met een migratieachtergrond en dementie beter te kunnen ondersteunen. In eerste instantie gaven professionals aan feitelijke kennis over andere culturen en religies te willen. Maar toen we aan de slag gingen in de focusgroepen kwamen we erachter dat feitelijke kennis niet belangrijk is. Sterker nog, het is juist niet wenselijk en onmogelijk om kennis over alle culturen te bezitten. Het is beter om zelf achter deze kennis te komen door in gesprek te gaan met die persoon die je tegenover je hebt. Dus kennis is niet zozeer belangrijk, maar vaardigheden wel."

Communicatie voor betere zorgverlening

Welke vaardigheden heb je hiervoor nodig en hoe verbeter je deze? Een voorbeeld is dat zorgprofessionals het lastig vinden om vragen te stellen. Gözde: “Er heerst een gedachtegang dat je als hulpverlener alles moet weten. Of zij willen de ander niet beledigen, zeker bij gevoelige onderwerpen zoals de laatste levensfase. Maar om goede zorg te verlenen, zijn deze gesprekken wel van essentieel belang.”  

Samenwerking door middel van praktijkgericht onderzoek

Om de onderzoeksresultaten uit het onderzoek te vertalen naar een praktisch hulpmiddel voor zorgprofessionals, is er met behulp van Design Thinking een Design Team samengesteld. Dit team bestaat uit zorgprofessionals uit Almere en Amsterdam, een mantelzorger met een migratieachtergrond, studenten verpleegkunde en twee onderzoekers. Zij ontwikkelden een hulpmiddel. Het hulpmiddel bestaat uit twee onderdelen: het eerste onderdeel is het in kaart brengen van het netwerk van de cliënt. Het tweede onderdeel zijn gesprekskaarten. 

In kaart brengen van omgeving cliënt

Over het eerste onderdeel vertelt Gözde: “Zorgprofessionals hebben vaak geen overzicht wie er allemaal betrokken is in de zorg voor de persoon met dementie (met een migratieachtergrond). Het is vaak onduidelijk wie welke rollen en taken heeft in de omgeving van de cliënt, dat maakt dat de zorgprofessionals niet weten bij wie zij moeten zijn wanneer er belangrijke beslissingen gemaakt moeten worden of gesprekken moeten worden gevoerd. Soms is de contactpersoon niet diegene die de beslissingen neemt namens de familie, maar professionals zijn hier niet altijd van op de hoogte. Dit kan ertoe leiden dat ze een beslissing nemen met de contactpersoon over bijvoorbeeld de voortzetting van zorg, maar dat later blijkt dat een ander familielid niet betrokken is geweest bij deze beslissing. Daardoor worden beslissingen teruggedraaid, wat de indruk kan wekken dat er geen vooruitgang wordt geboekt. Daarom is het belangrijk om een duidelijk beeld te hebben: wie is er betrokken bij de zorg? Wie regelt de dagelijkse zorg? Wie regelt de financiën? Het hulpmiddel biedt ondersteuning om dat overzicht te maken.” 

Ieder mens is uniek

Naast het in kaart brengen van het netwerk van de cliënt, is er een aanvullend deel ontwikkeld om de zorgvrager beter te leren kennen. Gözde: “Het tweede onderdeel bestaat uit de gesprekskaarten. Hiermee kun je de religie en cultuur van de persoon met dementie beter te begrijpen. Want geen enkel persoon is hetzelfde. Zorgprofessionals moeten oog hebben voor de ander, het gesprek open aangaan en vragen stellen. Dan kun je de zorg zo inrichten dat het bij de wereld van je cliënt past. De kaarten bieden houvast en inspiratie om het gesprek aan te gaan. Door vragen te stellen aan de cliënt, kun je checken of je aannames over de ander wel kloppen.

Tekst gaat verder na onderstaande afbeelding met een voorbeeld van een gesprekskaart

Voor ieder persoon inzetbaar

Tijdens de ontwikkeling kwam het Design Team al snel tot de conclusie dat het hulpmiddel breder inzetbaar is dan alleen voor mensen met een andere culturele achtergrond. “Cultuur en religie is niet alleen belangrijk voor mensen met een migratieachtergrond. Ook voor mensen met een Nederlandse achtergrond met dementie kan het heel waardevol zijn om culturele en/of religieuze aspecten te verwerken in de zorg of ondersteuning.” Er zijn in totaal 8 gesprekskaarten, elk met een specifiek thema en bijbehorende vragen.

De Goed Gesprek Methode is klaar voor gebruik en het doel is om deze breed te implementeren. Hoewel de focus nu ligt op mensen met dementie en hun mantelzorgers uit migrantengroepen, is de methode ook geschikt voor andere doelgroepen. Het hulpmiddel is beschikbaar voor iedereen. Klik hier voor de Goed Gesprek Methode.