Promotieonderzoek naar rekengesprekken in het onderwijs: “Elke leerling ervaart rekenen anders”

Het lectoraat Leraren en Lerarenopleiders in inclusieve Leeromgevingen doet onderzoek naar onderwijs waarmee en waarin álle lerenden de kans krijgen om zich te ontwikkelen en verder te kunnen leren. Inclusieve leeromgevingen dus, waarin volop recht wordt gedaan aan de onderwijsbehoeften van elke leerling. Want iedere leerling leert weer anders en het afstemmen op de onderwijsbehoefte die het leren voor een leerling uiteindelijk mogelijk maakt is niet een-op-een te vertalen naar een ‘one-size-fits-all approach’. Maar hoe achterhaal je die behoeften als leraar, bijvoorbeeld als het aankomt op een zo belangrijke (basis)vaardigheid als rekenen?

Onze onderzoeker en hoofddocent bij de educatieve Windesheimmasters, Jarise Kaskens, deed hier onderzoek naar en promoveerde op 12 januari bij de Radboud Universiteit in Nijmegen op een proefschrift over de rekenontwikkeling en onderwijsbehoeften van leerlingen vanuit het perspectief van het voeren van rekengesprekken door leraren. Naast prof. dr. Verhoeven, prof. dr. Van Luit, en prof. dr. Segers trad onze lector Sui Lin Goei op als copromotor. 

Het belang van een stevige rekenbasis
Basisscholieren rekenen nog altijd veel slechter dan de bedoeling is, zo bleek onder andere uit een nieuw onderzoek van de Onderwijsinspectie vorig jaar. Slechts een derde van de kinderen haalt het streefniveau, concludeerde dit onderzoek. Dit terwijl leren rekenen zeer belangrijk is. Het onderzoek van Jarise Kaskens onderstreept dat een stevige rekenbasis belangrijk is, zeker als het rekenen wat complexer wordt. “Want als de basis niet goed is, kunnen leerlingen daar later hinder van ondervinden als het rekenen wat complexer wordt”, aldus Kaskens.

Meer inzicht in de rekenontwikkeling van leerlingen
Het doel van het promotieonderzoek was dan ook om meer inzicht te krijgen in hoe leerling- en leraarfactoren de rekenontwikkeling van leerlingen kunnen beïnvloeden, zowel wat betreft het beheersingsniveau van basiscompetenties, probleemoplossingsvaardigheden (bijvoorbeeld het oplossen van Cito-rekenopgaven) als de executieve of regelfuncties (zoals werkgeheugen). Ook de relatie tussen rekenbeleving van leerlingen zelf en hun eigen rekenontwikkeling werd onderzocht, waarbij er een directe relatie blijkt te bestaan tussen het zelfbeeld van de leerling ten aanzien van zijn ‘rekenkunsten’ en de geautomatiseerde basiskennis. Daarnaast is het voor de leraren belangrijk dat zij over vakspecifieke kennis beschikken om goed rekenonderwijs te kunnen geven, vooral als het gaat over de ontwikkeling van probleemoplossingsvaardigheden.

Rekengesprekken om de onderwijsbehoefte te achterhalen
Een van de factoren die de rekenontwikkeling van leerlingen positief kunnen beïnvloeden is volgens Kaskens het voeren van rekengesprekken. Want de verschillen tussen leerlingen zijn groot. Elke leerling ervaart rekenen immers weer anders. Zo vindt de één het lastig, terwijl het er voor een ander gewoon bij hoort, en een derde pittige sommen juist uitdagend vindt. Het is echter lang niet altijd eenvoudig om die diverse onderwijsbehoeften bij individuele leerlingen te achterhalen. Rekengesprekken bieden dan een oplossing. Ze leveren informatie op over het rekenproces en de rekenbeleving, en bieden inzicht in redeneer- en oplossingsprocessen van een leerling. De leraar brengt zo de specifieke onderwijsbehoefte haarscherp in beeld en kan doelen formuleren, waarbij de leerling zelf actief meedenkt over hoe hij deze kan bereiken.

Opbrengsten voor de praktijk
Tijdens haar promotieonderzoek heeft Kaskens leraren actief ondersteund bij het voeren van zulke rekengesprekken om na te gaan wat leerlingen nodig hebben om beter te leren rekenen. De informatie die leraren kregen tijdens deze rekengesprekken helpt leraren om de rekenles beter af te stemmen op wat de verschillende leerlingen nodig hebben. De opbrengsten van dit onderzoek kunnen worden benut in lerarenopleidingen en in de onderwijspraktijk.

Op 16 maart 2022 vindt er naar aanleiding van dit onderzoek een rekenconferentie plaats, met onder meer als deelnemers: Cathery Yeh, Wied Ruijssenaars, Hans van Luit en Ionica Smeets.

Kaskens behaalde in 1988 haar diploma orthopedagogiek (met eer). Vanaf 2011 werkt ze bij Windesheim als onderzoeker en als hoofddocent bij de Master Educational Needs (rekenen-wiskunde en dyscalculie) en bij de Master Learning & Innovation. En in 2016 startte ze als promovenda bij de Radboud Universiteit. In 2018 publiceerde ze al een praktisch handboek over rekengesprekken(opent in nieuw tabblad) dat in alle onderwijssoorten kan worden gebruikt.

Hier kun je de dissertatie downloaden en lezen(opent in nieuw tabblad)