‘De kern van de Eigen leerroute? Als student zelf de regie voeren’

De Eigen leerroute is een vorm van flexibel onderwijs waarbij de student meer regie kan voeren op zijn opleiding door te vertragen, te versnellen of te kiezen voor een alternatieve toetsvorm. Wat houdt dat in, zelf regie voeren en waarom is het belangrijk? Johan Harlaar vertelt in dit interview over de kansen die de Eigen leerroute biedt aan studenten, docenten en het werkveld.

Johan Harlaar heeft zelf al een flinke route door het onderwijs afgelegd. Een route die hem liet kennismaken met verschillende perspectieven, posities en verantwoordelijkheden. Hij begon als student aan de Calo, gaf gymles op een middelbare school en keerde als docent terug bij de Calo waarna een carrière volgde van teamleider tot implementatiemanager. Nog steeds geeft hij één dag per week les in de vorm van het begeleiden van zwemstages. De rest van de tijd wordt hij vooral in beslag genomen door de omschakeling van het onderwijs naar de Eigen leerroute. 

Johan en de Eigen leerroute was geen liefde op het eerste gezicht, maar inmiddels is hij sterk voorstander van dit onderwijsconcept. Het biedt volgens hem veel kansen en geeft straks meer studenten een kans om een studie aan het hoger onderwijs met succes te voltooien. Dat is hard nodig in een tijd van forse studie-uitval en grote tekorten op de arbeidsmarkt volgens deze onderwijsman in hart en nieren.     

Hebben docenten een goed beeld van de eigen leerroute?

‘De Eigen leerroute werd jaren geleden geïntroduceerd met het beeld dat je als student links en rechts vakken in de vorm van leeruitkomsten bij elkaar kon shoppen en aan elkaar kon rijgen tot een kralenketting, de metafoor voor een voltooide opleiding. Een prachtig beeld maar net als de meeste docenten destijds zei ik: dat kan niet. Je kunt studenten niet lukraak leeruitkomsten laten verzamelen en daar een gekunsteld geheel van laten maken. We zijn een beetje op het verkeerde been gezet. Toch durf ik te zeggen dat als we de vraagstukken rondom leren voor de student, werkveld en maatschappij bij elkaar zouden rapen en aan een aantal docenten zouden voorleggen, de kans groot is dat er ‘iets’ zou uitkomen dat sterk lijkt op dat wat nu de Eigen Leerroute is.’

Hoe win jij je collega’s voor de Eigen leerroute?

‘Als ik met docenten spreek over de vraag wat is nou die Eigen leerroute, heb ik het ook veel over het begeleidende systeem, de Digitale Campus. Het beeld bestaat dat studenten hun programma volgen en niets hebben te kiezen. Maar kiezen om iets wel of niet te doen is ook regie nemen zeg ik dan, zoals de ruimte hebben om een tentamen uit te stellen en dat zelf te regelen. Elke docent heeft te maken met studenten die om wat voor reden dan ook willen vertragen of versnellen, bijvoorbeeld omdat ze topsporter of mantelzorger zijn. Nu moet je als docent van alles regelen om het werkbaar te maken, wat een hoop tijd en moeite kost. Bovendien moet je dit voor elkaar krijgen in een digitaal systeem (Brightspace) dat hier niet op is ingericht. Wat nou vraag ik dan, als er een systeem was waarin de student dat allemaal zelf regelt en zich direct op de juiste plek inschrijft? Ja dat zou mooi zijn, is dan het antwoord. Nou dat is de Digitale Campus, een systeem dat flexibiliteit mogelijk maakt en waarmee de student zelf regie voert over tempo, vakken en toetsvormen. Het voeren van die regie, dat moeten wij als docenten goed begeleiden en dat hoort een prominente plek te krijgen in elke opleiding. Dat soort gesprekken voer ik met collega’s.’

Welke connectie heeft de Eigen leerroute met de tekorten in diverse sectoren?

'De uitval in het hbo is groot. Afhankelijk van het type lerarenopleiding, start grofweg tussen de 64 en 71% van de instromers in het tweede jaar. Ruim 40% van de studenten in een zorgopleiding maakt zijn studie niet af en in iets mindere mate geldt dat voor de pabo. Dat is een duidelijk teken dat er iets moet gebeuren want misschien heeft een deel van deze studenten wél de juiste kwaliteiten in huis. Hoe zorgen we ervoor dat we ook voor die studenten het studeren mogelijk maken? Die vraag vind ik heel belangrijk, dat is mijn drive. Ik wil later ook een goede verzorgende aan mijn bed en dat mijn kinderen goede docenten hebben. Met de huidige tekorten in het onderwijs en de zorg moeten we écht kijken wat we hieraan kunnen verbeteren. Dat is niet alleen aanpassen en makkelijker maken want het is een complex vraagstuk.'

'De vraag die ook speelt is hoe we studenten nog beter kunnen voorbereiden op een veranderende wereld. De huidige student heeft een ander beeld van de wereld, maar ook van studeren. Ik vond het een eyeopener toen ik me realiseerde dat meer dan de helft van onze studenten niet op een voltijdopleiding zit, maar een deeltijdstudie, een duale studie of een variant op afstandsleren volgt. Vaak naast een baan en gezin. De ontwikkelwens vanuit de maatschappij is dus veel groter dan het perspectief dat wij hebben als hogeschool. Het gevoel van urgentie komt zodra je afstapt van het idee dat het werkveld toch tevreden is met hoe we het nu doen. Het meest gehoorde argument tegen verandering: we doen het toch goed zoals we het nu doen? We hebben echter te maken met schreeuwende tekorten en een hoge uitval.’

Hoe werkt de flexibiliteit in tempo en toetsvormen?

‘Tot voor kort kon het gebeuren dat een student zeven keer een tentamen niet haalde voordat hij een andere toetsvorm kreeg aangeboden. Als je dat nu eens direct aanbiedt, dan ben je een stuk treurnis kwijt én het bespaart een hoop werk. Bij de Eigen leerroute draait het erom dat je kunt aantonen dat je een leeruitkomst hebt behaald. Dat aantonen is essentieel en je zet er de studenten meer mee in hun kracht want ze mogen zelf kiezen binnen de opties die de opleiding aanreikt. Hoe ze dat doen: met een portfolio, een schriftelijk tentamen, een multiple choice of iets anders. Je kunt je als student echt niet verstoppen. Bij een leeruitkomst waarin presentatievaardigheden centraal staan, kun je niet zeggen dat je het te spannend vindt en het liever op papier afhandelt. Nee, deze vaardigheid is essentieel voor het beroep dat je gaat uitoefenen, dus je moet het op de gevraagde manier aantonen. Er hangt dus veel af van een goede definiëring van de leeruitkomsten.’ 

Wat is nu de stand van zaken?

‘Er wordt nog veel ontwikkeld en we doen veel op het gebied van maatwerk en begeleiding van studenten. Niet iedereen ziet dat als onderdeel van de Eigen leerroute, maar dat is het wel degelijk. Ook op het gebied van toetsing wordt er al veel gedaan. We lopen ook tegen interessante vragen aan. Het denken en de kennis over leren is een andere dan in de tijd dat ik zelf studeerde. Er is nu zoveel informatie dat je vanzelf uitkomt op de vraag: kunnen wij ermee leven dat er zoveel te leren is? Kunnen we ook kiezen voor minder in plaats van alleen maar meer en is het misschien veel belangrijker om antwoord te geven op de vraag: hoe zorg je voor liefde voor het leren en een leven lang ontwikkelen? De omstandigheden van de student in deze tijd spelen een belangrijke rol: er zijn zat studenten die moeten werken om te kunnen studeren. Als iemand topsport bedrijft vinden we het mooi om dat mogelijk te maken, maar waarom niet bij een student die door andere omstandigheden ook behoefte heeft aan flexibiliteit? Waarom twijfelen we zo vaak aan de goede intenties van iemand? Regie nemen is niet per se leuk. De meeste studenten volgen het standaardprogramma, maar tegelijkertijd is er een sterke behoefte om het anders te kunnen doen. Er is serieus behoefte aan regie en flexibiliteit. Daar kunnen we toch niet allemaal rekening mee houden, hoor ik vaak, maar je kunt het ook omdraaien: We willen er rekening mee houden, maar dan moet jij als student ook iets doen. Met andere woorden: regie nemen.’

Verlang je nog wel eens terug naar je bestaan als gymleraar?

‘Ik mis het soms wel. Het contact met het onderwijs wil ik graag houden en daarom geef ik nog steeds één dag in de week les en begeleid ik zwemstages. Daar ligt echt mijn hart en ik ben onder andere medeontwikkelaar van de zwemmethode Swim2play(opent in nieuw tabblad). Het concept daarvan zit eigenlijk heel dicht op de principes van de Eigen leerroute. Het uitgangspunt van de zwemles is: je moet kinderen niet precies voorschrijven wat ze moeten doen maar hen stimuleren in het gebruiken van hun persoonlijke kwaliteiten. De een kan bijvoorbeeld lang onder water blijven, maar een ander kind is weer goed in iets anders. Daag ze uit op hun persoonlijke kwaliteiten is het idee, want dan worden ze enthousiast. Dat vraagt om lesgevers die naast maatwerk meer ruimte bieden en de vraag stellen: wat wil je bereiken en waar heb je mij voor nodig. Heel vergelijkbaar met de rol van de docent die werkt met de Eigen leerroute.’