‘Ook in onze ‘eigen leerroute’ leer je vooral samen mét en ván je medestudenten’

Steeds meer voltijdopleidingen van Windesheim ontwikkelen zich volgens het concept van de eigen leerroute. Hoe ziet een eigen leerroute er in de praktijk uit en hoe gaan studenten en docenten hiermee om? Adeline Stel, betrokken bij het ontwikkelen van dit onderwijsconcept bij enkele zorgopleidingen, legt uit dat de eigen leerroute de individuele student veel mogelijkheden biedt, maar dat het gemeenschappelijk leren centraal staat.

Voorgeschiedenis

Adeline Stel werkt al geruime tijd bij Windesheim en was al bij de ontwikkeling en innovatie van het deeltijdonderwijs betrokken toen dat nog vooral werd gezien als een vorm van ‘tweede kans’-onderwijs. De grote rem op het deeltijdonderwijs, herinnert ze zich, kwam aan het licht in een onderzoek van Alexander Rinnooy Kan in 2015, waarin het als een slap aftreksel van het voltijdonderwijs werd geschetst. 

Deeltijdonderwijs vroeg juist om individueel maatwerk, om naar behoefte te kunnen versnellen of te vertragen én de mogelijkheid om eerder opgedane kennis en ervaring in te zetten, zo luidde de onderliggende opdracht. Dat inzicht leidde bij Windesheim tot deelname aan de landelijke pilot flexibilisering waar veel deeltijdopleidingen van Windesheim aan meededen. Leeruitkomsten vormden toen het nieuwe fundament en er werd leerwegonafhankelijk getoetst. De formule bleek zo succesvol dat de opgedane ervaringen en resultaten nu gebruikt worden voor de modernisering en ontwikkeling van de voltijdopleidingen richting eigen leerroute.           

Waarom is de eigen leerroute belangrijk?

‘We geven daarmee antwoord op behoeften in het werkveld en maatschappij. We werken veel samen tussen de deeltijdopleidingen Verpleegkunde, Social Work en de Associate degrees omdat er in onze maatschappij een steeds grotere behoefte is aan een integrale blik op kwesties en problemen. Een moderne zorg- en welzijnsprofessional blijft zichzelf steeds ontwikkelen en moet interprofessioneel kunnen samenwerken. Tegelijkertijd is het belangrijk om de eigen professionaliteit te behouden. Daar spelen wij met de eigen leerroute op in.’

Wat is de uitdaging bij het ontwerpen van een eigen leerroute? 

‘De eigen leerroute kreeg zijn vorm door het werken met leeruitkomsten en daaraan gekoppelde studiepunten. Bij het ontwerpen van een eigen leerroute voor het voltijdonderwijs kregen alle opleidingen de kans om de ervaringen uit de eerder genoemde pilot te gebruiken. Daardoor was het voor onze opleidingen helder op welke punten er nog verbeteringen nodig waren. De komst van een nieuw digitaal systeem, de digitale campus, maakte het nog iets makkelijker om door te ontwikkelen. 
Wat ik zelf een belangrijke uitdaging vind, is om de beeldvorming bij te stellen dat een eigen leerroute hetzelfde zou zijn als een individuele leerroute. Het beeld van de student die zijn eigen gang gaat. Dat beeld klopt niet: het uitgangspunt van ons onderwijs is dat leren een gemeenschappelijk proces is. Leren doe je nooit alleen en daarin ligt de uitdaging: het matchen van een individuele route met het samen leren. Daarover hebben we grondig nagedacht, inclusief allerlei organisatorische en onderwijskundige vraagstukken die daaruit voortvloeiden.’

Hoe ziet een eigen leerroute er nu concreet uit?

‘We zijn bij de opleidingen waar ik aan meewerk uitgekomen op de leergemeenschap. Dat is de basis. Bij ander opleidingen zoals de technische opleidingen komen ze wellicht tot andere vormen, maar onze studenten, van verschillende opleidingen, brengen de helft van hun contacttijd door in een vaste leergemeenschap waar ze aan verschillende leeruitkomsten (EVE’s, studiepunten) kunnen werken in het tempo dat bij ze past. Een leergemeenschap bestaat uit een vaste groep van ongeveer twaalf studenten. Het is mogelijk om te versnellen, of als het nodig is, te vertragen.  Als je vertraagt wordt dat niet beschouwd als bijzonder, je komt als student niet in een aparte groep, maar blijft gewoon meedraaien in de groep. De rol van de docent als begeleider en motivator is daarbij erg belangrijk, ook op didactisch vlak. Een docent moet over een brede kennis beschikken van het beroep waarvoor wordt opgeleid, maar ook weten hoe je alle kennis kunt vinden en benutten.’

Hoe kan een les eruit zien, wat behandel je als docent?

‘Een leuke vraag: we behandelen niets meer. Het leerproces van elke student start met het beantwoorden van een wezenlijke vraag: ‘Wie ben ik?’ Dat noemen we het werken aan een professioneel paspoort. Vanuit dat paspoort maak je als student een plan en bepaal je met welke leeruitkomsten je wilt beginnen. De een zal bijvoorbeeld kiezen voor ‘Contact leggen en Organiseren’, een ander voor ‘Preventief werken’. De leerstof staat in een rijke online omgeving maar is ook op te doen in zogenoemde expertlessen. Een student Social Work zoekt bijvoorbeeld naar een methode om gezinsgesprekken te voeren. De gesprekken oefent hij in de themawerkplaats en de theorie haalt hij uit de expertlessen en de OLM-modules (Online Leer Modules) met bijbehorende oefeningen en kennisclips. De professionele ontwikkeling van de student staat voortdurend centraal en houdt hij zelf ook bij in zijn professioneel paspoort en is belangrijk bij het toetsen van zijn professionele ontwikkeling aan het einde van de opleiding.’

Wat vind jij een voordeel van deze manier van leren? 

‘Wat ik heel mooi vind is dat studenten activiteiten uit hun privéleven kunnen inbrengen als relevante ervaring. Ben jij actief in de plaatselijke voetbalclub en heb je als voorzitter een vergadering geleid of een ingewikkelde klus gedaan, dan mag je dat inbrengen en eventueel benutten voor de toetsing. Zo’n ervaring kan ook aanleiding zijn voor het kiezen van de volgende leeruitkomst, bijvoorbeeld ‘Managen en leidinggeven’. Feedback, reflectie en evaluatie zijn erg belangrijk bij deze manier van leren, ook om telkens goed te kunnen bepalen wat de eventuele vervolgstappen kunnen zijn. Een ander voordeel voor de student is dat hij zelf kan bepalen hoe hij getoetst wil worden en welke producten hij inlevert voor een portfolio.  

Het bezwaar dat ik wel eens hoor dat studenten het gevaar lopen fragmentarisch te leren, vind ik ongegrond. Centraal staat het uitoefenen van het toekomstige beroep en de leeruitkomsten die je daar voor nodig hebt. De route daarnaartoe kan voor iedereen verschillend zijn maar de leeruitkomsten gelden voor iedere student.’

Lopen de opleidingen van Gezondheid en Welzijn voorop? 

‘Ja dat denk ik wel. Het werken met een leergemeenschap is denk ik ook wel typerend voor de gezondheid- en welzijnsopleidingen. Daar zullen in de andere sectoren vast weer andere vormen voor worden gevonden. Of andere opleidingen ons systeem een-op-een kunnen overnemen, kan ik niet zeggen. Maar de relatie tussen werken met leeruitkomsten en het vormgeven van een eigen route op basis van samen leren is wel een concept dat voor opleidingen een gelijkwaardige focus zal krijgen.’

Wat vind jij het belangrijkst aan het verhaal van de eigen leerroute?

‘Wat ik belangrijk vind is dat we op een goede manier vertellen waarom we dit doen, de ‘Why’ achter deze ontwikkeling goed uitleggen. We zoeken naar een goede manier om een leerroute te verbinden aan het samen leren ten gunste van ontwikkelingen in de samenleving. Het is een zoektocht waar alle opleidingen van Windesheim mee te maken krijgen en ik zou het fijn vinden als we de oplossingen die we vinden met elkaar delen om uiteindelijk samen op een hoger niveau te komen. Belangrijk is om te vertellen dat de professionals die we opleiden allemaal hetzelfde kunnen, overeenkomstig de eisen die de landelijke opleidingsprofielen stellen. De weg hoe je leert en hoe je kunt aantonen dat je de vereiste leeruitkomsten beheerst kan per student verschillend zijn. Iedere student is uniek, heeft zijn eigen geschiedenis en ervaring en komt in zijn leven in situaties terecht waardoor hij de behoefte kan hebben om te versnellen, te vertragen of op andere wijze leerervaringen op te doen.’

Adeline Stel was betrokken bij de ontwikkeling van verschillende duale opleidingen en deeltijdopleidingen van het domein Gezondheid & Welzijn en bij het ontwikkelen van een eigen leerroute voor de voltijdopleiding Social Work (duale variant Associate degree).