Flexstuderen is effectief instrument gebleken tegen studie-uitval kwetsbare studenten

Hogeschool Windesheim neemt sinds 2017 deel aan het OCW-experiment Flexstuderen. Kort samengevat biedt dit de mogelijkheid aan de student om per studiepunt te betalen in plaats van per studiejaar. Afgelopen jaren groeide de pilot Flexstuderen bij Windesheim en is inmiddels een succesvol concept gebleken. 
Ondanks enthousiasme van deelnemende hogescholen, universiteiten én in de politiek, verschenen onlangs berichten dat een definitieve politieke regeling voorlopig niet aan de orde is. Een goed moment voor een terugblik en een eigen verkenning van deze flexibele vorm van studeren met projectleider van het experiment Flexstuderen bij Windesheim, Harm-Jan Sietsma. 

Wat is flexstuderen en voor wie is het bedoeld?

‘Flexstuderen is een door het Ministerie van OCW geïnitieerd experiment waar we als hogeschool in 2017 instapten om te kijken of studenten gebaat zijn bij de mogelijkheid om per studiepunt te betalen en hun eigen studietempo te bepalen. Het begon klein met vijftig voltijdstudenten en breidde zich in de loop van de afgelopen jaren, mede door een positieve tussenevaluatie, uit naar 600 per jaar vanaf 2021, met uitbreiding naar deeltijdstudenten en andere studievarianten.' 

'Al met al lopen er bij Windesheim nu ruim 600 flexstudenten rond en hebben er meer dan 1600 studenten deelgenomen aan het experiment. Er werden relatief weinig voorwaarden gesteld aan deelname maar gaandeweg bleek dat het betalen per studiepunt vooral aansluit op de wensen van studenten met bijzondere omstandigheden. De pilot biedt studenten de mogelijkheid om in een eigen tempo hun studie te volgen en af te ronden zonder dat dit grote financiële consequenties met zich meebrengt. De insteek voor het ministerie was ook dat de pilot duidelijkheid moet verschaffen over de vraag of er überhaupt vraag is naar deze vorm van studiebekostiging en of het kan helpen studie-uitval te voorkomen en kan bijdragen aan meer studenttevredenheid.’ 

Kun je iets vertellen over jouw visie op flexstuderen?

‘Ik ben zelf in 2019 als projectleider begonnen. In eerste instantie was ik toen vanuit het rendementsdenken nog een beetje sceptisch en bedacht dat het betalen per studiepunt zich niet zou moeten ontwikkelen tot een manier om langstudeerders te faciliteren. Dat beeld bleek ongegrond. Ik ontdekte op basis van onderzoeksresultaten en concrete studentverhalen dat flexstuderen vooral een mooi instrument is bij het ontwerpen van een studieplan op maat voor individuele studenten. In mijn rol als docent aan de lerarenopleiding Economie zag ik wat het betalen per EC kon betekenen voor mijn eigen studenten, hoe het hun motivatie vergrootte, stress reduceerde en onnodige uitval voorkwam.’ 

Welke betekenis heeft flexstuderen gekregen?

‘Het leek bij de start vooral financieel voordeel te bieden aan deelnemers, maar het ervaren van studiesucces bleek voor een deel van onze flexstudenten veel belangrijker. Het is vooral een instrument gebleken waarmee we – en daar zijn decanen ook erg blij mee –  studenten weer in het ‘zadel’ konden helpen. Bijvoorbeeld na een periode van revalidatie, een kraamperiode of andere studievertragende omstandigheden. Er zijn grofweg twee groepen die er baat bij hebben: de groep die – om uiteenlopende redenen – zelf kiest voor temporiseren, zoals topsporters of studenten met een onderneming én de groep die gedwongen moet kiezen voor een lager tempo vanwege dreigende studie-uitval. Dat kan van alles zijn, een lichamelijke beperking, mantelzorgtaken of ziekte. Deze laatste categorie vormt een kwetsbare groep. Flexstuderen sluit wat dat betreft naadloos aan bij de strategisch koers waarin Windesheim zegt onnodige uitval te willen voorkomen en ieder zijn eigen leerroute gunt en wil faciliteren.’  

In de politiek bestaat de vrees dat een brede invoering veel onrust kan veroorzaken. Is dat terecht denk je? 

‘Minister Dijkgraaf wil geen onnodige onrust veroorzaken en voorkomen dat er een overspannen situatie ontstaat voor docenten en administratieve ondersteuners. Die vrees is onnodig zolang je het concept in eerste instantie verspreid over de opleidingen uitrolt. Zoals we het nu bij Windesheim hebben gedaan, voorkom je extra druk voor docenten en zijn de administratieve en logistieke uitdagingen te overzien. De 240 flexstudeerplaatsen die we voor decanen hebben gereserveerd om aan studenten aan te bieden, zijn niet eens allemaal uitgegeven. De behoefte en noodzaak is dus te overzien en maakt een brede uitrol met aangepaste roosters en dergelijke overbodig. Met die onrust zal het dan ook erg meevallen, voorspel ik als projectleider én docent.' 

'We bereiken in de eerste plaats de studenten die we sowieso extra willen helpen en vaak al in beeld zijn bij de SB’er, studieadviseur of decaan. Betalen per studiepunt, blijkt in de praktijk een eenvoudig, betaalbaar en doeltreffend instrument te zijn, dat helpt om uitval te  voorkomen. Dat kunnen we ook onderbouwen met cijfers.* Je kunt je dus voorstellen hoeveel talent en arbeidsproductiviteit je op die manier kunt beschermen.
De vraag of flexstuderen bijdraagt aan minder onnodige studie-uitval en meer studenttevredenheid kan ik dus volmondig met ‘ja’ beantwoorden. Studenten die jaarlijks de vragenlijsten invulden waarderen het experiment binnen Windesheim al drie jaar op rij met een 7.6.’

Welke consequenties heeft een eventueel uitstel van een definitieve politieke regeling?

‘Studenten die nu van de regeling gebruik maken of nog willen gaan maken, zijn dan de dupe. Die moeten zich dan weer normaal inschrijven en betalen voor onderwijs dat ze door hun persoonlijke omstandigheden niet volledig kunnen volgen. Dat betekent een dip in motivatie, meer stress, meer uitval. Juist in een tijd waarin studentenwelzijn vraagt om meer aandacht. Daarnaast verlies je als hogeschool enorm veel kennis en ervaring die de afgelopen vijf jaar is opgebouwd. We hebben er veel van geleerd en ervaren welke doelgroepen we heel effectief met dit concept kunnen helpen en motiveren. Wanneer gewacht wordt met een wetsvoorstel en het experiment tot die tijd niet verlengd wordt, dan moet je er over enkele jaren opnieuw veel energie, bekendheid en organisatorische aandacht aan geven.' 

'De positieve ervaringen die wij bij Windesheim hebben opgedaan zijn gelukkig niet onopgemerkt gebleven. Ook het ministerie van OCW zegt enthousiast te zijn over het betalen per studiepunt, maar wil de resultaten van een nadere toekomstverkenning meenemen in de overwegingen. We vertrouwen erop dat onze goede ervaringen met flexstuderen een positieve rol zullen spelen bij de overwegingen in de politiek.’   

* Meer dan twintig procent van de deelnemende studenten die de vragenlijst aan het einde van resp. 2019, 2022 en 2021 hebben ingevuld (N is resp. 176, 201 en 160), zegt dat ze zonder de mogelijkheid om per studiepunt te betalen waren gestopt met hun opleiding.