PBS op Curaçao: Van onveilig naar liefde, veiligheid en respect

Verbetering van het pedagogisch klimaat door middel van liefde, veiligheid en respect vormde voor schoolorganisatie VPCO uit Curaçao de drijvende kracht om PBS toe te passen. Tijdens een studiereis in Nederland kwamen zij in aanraking met Positive Behavior Support (PBS) op een school die deze schoolbrede aanpak succesvol had geïmplementeerd. Geïnspireerd door wat ze zagen, wisten ze dat dit de aanpak was die hun scholen nodig hadden. Deze ontmoeting leidde tot een bijzondere samenwerking met opleider en onderzoeker Joke Kamstra van Windesheim en ervaren PBS coach Pim Kalkman van Verus, met als doel om PBS op verschillende scholen van het VPCO in Curaçao te introduceren en te implementeren. 

Onveilig

In de verkennende gesprekken ontdekten de collega’s van de scholen dat PBS zou kunnen bijdragen aan de veiligheid rondom de scholen. "Door met de scholen in gesprek te gaan over hun gedeelde waarden, ontdekten we dat liefde de basiswaarde was die alle drie de scholen omarmden," merkt Joke op. “Deze ontdekking leidde tot een grondige verkenning van wat liefde betekent in de schoolcontext en hoe het zich vertaalt naar respectvol gedrag van zowel leerlingen, medewerkers en ouders.”
Ilona Berggraaf Karsters en Marion Thomasia Keiren van de afdeling onderwijsbeleid in Curaçao  waren erg enthousiast om PBS te implementeren op hun scholen: "We hechten veel waarde aan een gezond pedagogisch klimaat op school. In het VMBO zagen we vaak gedragsproblemen ontstaan, en leerkrachten hadden steeds meer moeite om hiermee om te gaan. We wilden hier een verandering in brengen met een schoolbrede aanpak. PBS leek ons ideaal omdat het niet alleen gaat om het aanleren van vakken, maar ook om het omgaan met elkaar en het vertonen van positief gedrag. Dit raakt de persoon zelf en vergt een investering van zowel docenten als leerlingen. We merkten dat er een grote behoefte was aan een gezonde en veilige schoolomgeving.”

De kracht van positiviteit

Een belangrijk aspect van PBS is de focus op positiviteit. “Vaak zeggen scholen dat de positieve insteek hen aanspreekt, maar dat vraagt wel wat,” vertelt Joke. “Een mooi voorbeeld was toen een PBS-team van Curaçao persoonlijke kaartjes voor hun collega’s schreef. Deze kaartjes, waarin ze beschreven wat ze in hun collega’s waarderen, werden in postvakjes en op bureaus gelegd. De groepsapp stond helemaal roodgloeiend. Iedereen vond het fantastisch. Door de persoonlijke ervaring snap je ineens wat er kan gebeuren. Jij voelt het, jij ervaart het. Die ervaring nemen mensen toch wel direct mee ook in klassensituatie.”

“In diezelfde week deelde een leerkracht een aangrijpend voorval waarbij een leerling begon met nare woorden te schelden. "Normaal zou ik boos worden," begint ze, "maar nu dacht ik; oh help, dat moet ik positief doen, maar hoe doe ik dat?" De leerkracht stelt de vraag: "Dat is best wel onaardig toch? Kan je het ook aardig zeggen? Welke aardige dingen kun je over haar zeggen?" De leerling, die gewend was aan corrigerend en boos optreden, reageert verward op de kalmte van de leerkracht en de herstelopdracht. De jongen slaat helemaal stil. De leerkracht erkent: "Ik geloof dat ik je een hele moeilijke opdracht heb gegeven." Vervolgens stellen ze voor om samen te oefenen met aardige woorden in het Nederlands. Het blijkt dat dit moeilijk voor hen is, omdat ze Papiaments spreken en Nederlands als tweede taal hebben. Zo werd het een leerzame les in respectvolle communicatie. Het leren door doen en oefenen in de praktijk, dát is de kern van PBS. Zo worden waarden dagelijkse werkwoorden”, legt Joke uit. 

Positiviteit verbindt 

Op Curaçao hebben ze opgemerkt hoe PBS niet alleen het gedrag van leerlingen beïnvloedt, maar ook een positieve sfeer op school creëert. Ilona en Marion herinneren zich specifieke momenten waarop ze de impact van PBS zagen. "We hebben een aantal leuke activiteiten voor leerlingen georganiseerd," vertelt Ilona. "Normaal hebben we een vrij strikt beleid over kleding en haardracht, maar we besloten acties uit te voeren waarbij leerlingen zelf mochten kiezen hoe ze naar school kwamen." Zo organiseerden ze bijvoorbeeld 'bring your own bag' dagen, waar leerlingen hun spullen in allerlei creatieve tassen mee mochten nemen, van kruiwagens tot dingen op hun hoofd. Daarnaast hebben ze 'bad hair days' gehouden waarbij leerlingen met de gekste kapsels naar school mochten komen, evenals 'Crazy Christmas pants' dagen. Deze activiteiten brachten verbinding onder de leerlingen en tussen leerlingen en leerkrachten. "Het versterkte de band tussen hen enorm," vertelt Marion, "en het creëerde een positieve sfeer waarop we verder konden bouwen."

Wat aandacht krijgt versterkt zich

Inmiddels hebben alle cursisten hun certificaat tot PBS-coach behaald. Anderhalf jaar na de start van PBS keerde Joke terug naar Curaçao. “Het was geweldig om te horen dat een school, die twee jaar geleden nog in de krant stond vanwege een fors incident, nu door leerlingen als veilig wordt ervaren. Leerlingen noemden voorbeelden van toezicht, vriendelijkheid en korte lijntjes. Dat raakt me dan echt. Als leerlingen zeggen dat het veilig is, dan weet je dat het ook zo is.”

De scholen werken nu toe naar het behalen van 80% implementatie betrouwbaarheid van PBS. De focus ligt dit jaar op PBS in de klas, met specifieke aandacht voor de start, de romp en het einde van de les. “We vertalen gedeelde waarden naar concrete verwachtingen. Dit zijn geen regels, maar richtingaanwijzers om de waarden samen te realiseren in de praktijk van alledag, met vallen en opstaan,” legt Joke uit.

Met trots kijkt Joke terug op de resultaten. “Samen creëren deze collega’s van overzee waardevolle scholen waar iedereen zich gezien en gewaardeerd voelt.” Dit project laat zien dat, ongeacht de afstand, samenwerking en gedeelde waarden een krachtige basis vormen voor het realiseren van een respectvolle en veilige leeromgeving. En zoals Joke treffend zegt: “Wat aandacht krijgt, versterkt zich.”